واژه بورس از آوازه خانوادگی شخصی به آوازه "واندر بورس" دریافت شده که باب اوایل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژیک میزیسته و صرافان شهر در برابر خانه او گرد هم میآمدند و به سمت دادوستد کالا، پول و اوراق بهادار می پرداختند. این آوازه بعدها(1309) به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل دادوستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است. رشد بورس سهام و جاافتادن ثانیه باب عملیات تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است. آغازین بورس معتبر دنیا، در سال 1611 باب شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد. مرکز معاملات اوراقبهادار و سهام آمستردام امروزه نیز یکی از منابع بااهمیت تأمین سرمایه در سطح بینالمللی است. نکتة برازنده توجه ثانیه است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان، سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانتهای اجرایی لازم برای آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.
بورس اتریش در وین در سال 1771 باز کردن شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت صفت مالی جنگ میپرداخت. بورس اتریش در پایان سده 19 میلادی 2500 سهم را در تابلوی خویش داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار میرفت.
پرونده بورس در ایران
فکر اصلی ایجاد مرکز معاملات اوراقبهادار و سهام اوراق بهادار در ایران، به سمت سال 1315 بر میگردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و رفتار درباب تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار، به ایران آمدند. اما مطالعات ثانیه دو با ابتدا جنگ جهانی دوم متوقف گردید. پشت از کودتای 28 مرداد 1332، مجدداً در واحد زمان ( 1333 مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پشت از دوازده سال تحقیق و بررسی درسال 1345، رسم و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به انجمن شورای ملی ارسال داشتند که این لایحه در اردیبهشت سال 1345 تصویب شد. با دخول تیرها بانک صنعت و معدن و نفت پارس، دربهمن ماه 1346 فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد. متعاقب آن اوراق قرضه دولتی، اسناد انبار و اوراق استقراض سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند.
طی یازده سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی، تعداد شرکتها، بانکها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده در مرکز معاملات اوراقبهادار و سهام از شش آژانس اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد ریال به 105 بنگاه با سرمایه ای بیش از 230 میلیارد ریال درسال 1357 افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات باب بورس از 15 میلیون ریال به سمت بیش از 150 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت. باب سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده از جمله: 1 ( تصویب لایحه قانون اداره امور بانکها، 2( ملیشدن شرکتهای بیمه، 3( تصویب قانون حراست و توسعه صنایع و 4 (تملک بسیاری از بنگاههای اقتصادی توسط دولت که همه آنها نشأت گرفته از روحیه مخالفت با نظام سرمایهداری حیات که بعدها اقتصاد ضمیر اول شخص جمع را به اقتصاد سوسیالیستی نزدیک ساخت و همچنین 5 ( جنگ هشت ساله، تعداد شرکتهای پذیرفته شده در مرکز معاملات اوراقبهادار و سهام از 105 شرکت در واحد زمان ( 1357، به 56 شرکت تقلیل یافت. دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال 1367 ادامه یافت.
از سال 1368 و در چهارچوب برنامه پنج سال آغاز توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجدید فعالیت مرکز معاملات اوراقبهادار و سهام به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی، جذب و گردآوری پساندازها و هدایت آن در جهت سرمایهگذاری آغاز گردید. طی سالهای پشت از تجدید حیات مرکز معاملات اوراقبهادار و سهام تاکنون، فعالیت بورس فراز و نشیبهای متعددی از جمله رکود سالهای 1371 تا 1373 و 1375 تا 1378 و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحرانهای سیاسی مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.
از ابتدای سال 1376، بورس اوراق بهادار تهران چرخه تازه ایا از فعالیت را به خود دیده است. اقدامهای انجام شده در راستای ترمیم ساختار تشکیلاتی و مدیریتی، بکارگیری نوآوریهای فنی و تخصصی، اصلاح رویههای مقرراتی و نظارتی، فراهمآوردن زمینه ارتقای کارآیی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاستگذاری ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه، در مرکز توجهات و برنامههای اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است. البته برخی از این اصلاحات به سمت دلیل نبود کاسه قانونی مناسب، متوقف مانده بود.
گام بلند اصلاح رسم بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی باب آذر ماه سال 1384 با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی، برداشته شد. قانون اخیر بازار اوراق بهادار نسبت به قانون آخری دارای نقاط قوت زیادی است، از جمله: تفکیک مقام عملیات از نظارت، ساماندهی بازار اولیه ، ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و نظارت قانونمند بر ارکان و نهادهای فعال در بازار سرمایه.
در اسم حاضر تعداد شرکتهای پذیرفته شده در تابلوهای بورس بیش از 336 شرکت و ارزش بازار بورس اوراق بهادار تهران نزدیک به سمت 65 میلیارد دلار است
.