در اسلام، انسان، خدیو الله فی الارض(1)، بدل خدا و کارگزار او در زمین است. آماج اصلی آفرینش او، عبودیت الهی است(2) تا او را به مرحله استغنا انسانی خویش ارتقاء دهد. بنابراین خوب خوردن و خوب آشامیدن و شکرگزاری کردن؛ ایفای بخشی از نقش عبودیّت او به شمار می آید.(3) اسلام نه تنها با خوردن و لذت بردن از غذاهای خوب و سازگار پادزهر نیست، بلکه با توجه به آماج آفرینش انسانی در اختصاص آن به مؤمنان چنین تغذیه ای را ترغیب می کند. (4)
از دیدگاه صحیفه سجادیه، برخه مندی از نعمت های ایزدی برای کافر و مسلمان به یکسان مهیاست؛ وَ اَهْوَنَهُمْ عَلَیْکَ مَنْ اَنْتَ تَرزُقُهُ وَ هُوَ یَعْبُدُ غَیْرَک؛ و خوارترین آنها نزد تو کسی است که تو او را روزی می دهی و او جز تو را می پرستد. (5)
«رِزقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاکَ...؛ توشه حرف برای کسی که نافرمانی ات کرده، گسترده است». (6)
با این تفاوت که کافران همچون حیوانات به آن نظر می کنند،(7) ولی انسان مسلمان، نگرشی متفاوت دارد. او خود را در حیطه غرایز اسیر نمی کند و می داند که رزق او از سوی خدا فراهم باده شود(8) و دوری از اعمال نامشروع، او را در تنگنا قرار نمی دهد.
بهترین معنای امتنان خدا متعال، خرج نعمت های خدادادی در مسیر عبودیت و بندگی است. البته خداوند رحیم، خویش وضعیت بندگان را ترسیم کرده و در سوره سبا آیه 13 میفرماید: و قلیل خود عبادی الشکور؛ ولی عده کمی از بندگانم شکرگذارند.
معصوم صادق(علیه السلام) باب معنای شکر و سپاس می فرماید: شکر هر نعمتی پرهیز از استفاده آن نعمت در حرام ها و عصیانهاست. (9)
شکر گفتاری، بیان عبارت نورانی "الحمدلله آفریدگار العالمین" است و امتنان رفتاری، استفاده هر نعمتی در مسیر شایسته و بایسته آن نعمت که از سوی خالق هستی ترسیم شده، خواهد بود. معصوم صادق(علیه السلام) می فرمایند: "شکر هر نعمتی اتقا از حرام ها و دوری از گناهان درباره آن نعمت است." (10)
تمام ثروت های مادی که انسان در لحظه لحظه زندگی خود از آن بهره مند می شود، می توانند در جهت معرفت بیشتر پروردگار برای او مفید باشند؛ چرا که بنده با دیدن این نعمت ها متذکر به منعم خویش می گردد. ار ضمیر اول شخص جمع همه چیز خود را برای خدا می خواهیم، باید نعمت های مورد استفاده ما، معرفت ما را نسبت به خدا بالا ببرد. در غیر این صورت، اسم نعمت ادا نشده و در حقیقت حقناشناسی آن نعمت شده است و ما به واسطه کفران آن، استحقاق عقوبت پیدا خواهیم کرد و در مقابل خدا باید پاسخگو باشیم.
خداوند کریم می فرماید: ثُمَّ لَتُسئَلُنَّ یَومَئِذٍ عَنِ النَعیم؛ سپس باب ثانیه روز(قیامت) از نعمت مورد سئوال قرار می گیرید. (11)
اکل و خوردن در نگاه دین، بهره گیری از نعمت الهی در مسیر بندگی خداست؛ از همین رو در آموزه های دینی برای این رفتار توصیه هایی آمده است؛ از جمله نهی از خوردن و آشامیدن به سان بیگانگان. امام صادق(علیه السلام) باده فرماید: امیرمؤمنان(علیه السلام) پیوسته باده فرمود: امور این امت همواره به خیر و صلاح خواهد بود، مادامی که به سان عجم ها]بیگانگان[ غذا نخورند و لباس نپوشند؛ پس هر گاه چنین کنند، خدا خوارشان می کند. (12)
برخی آداب غذاخوردن
شست و شوی دست ها - شستن ید به اعتزال مهمترین گام در پیشگیری از انواع بیماری هاست. چرا که آهنگ شما تقریبا با قید بدن و حتی مایعات بدن در تماس است؛ فارغ از سایر منابع میکروبی، این مساله لزوم شستن مداوم دست ها را نشان می دهد.
ایلچی خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: انگشت و شوی دست پیش از غذا فقر را دور می کند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد. (13)
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: شست و شوی آهنگ پیش از غذا و پشت از آن روزی را بیافزاید(14)؛ همچنین می فرماید: پیش از غذا، صاحبخانه شستن دست ها را آغاز می کند تا کسی خجالت نکشد؛ اما پس از غذا از سمت راست در ]ورودی پذیرایی[ شستن دستان بدون تفاوت میان افراد شروع می شود(15)؛ نیز می فرماید: هر کس پیش و پس از غذا دستش را بشوید، در گشایش و سلامتی زندگی می کند(16) و می فرماید: هرگاه رسول خدا(ص) به ویژه نان و گوشت می خورد، دستانش را به خوبی می شست سپس مانده آب دستانش را به صورت می کشید. (17)
از صابون های آنتی باکتریال استعمال نکنید. حکومت خوراک و داروی آمریکا اخیرا اعلام کرده، استفاده از این صابون ها می تواند پیامدهای ناخوشایندی داشته باشد و به صورت کاملا علمی ثابت کند که محتویاتش نمی تواند بهتر از صابون های معمولی عمل کند. تحقیقات بازگویی شده هم آرم داده اند، صابون معمولی و آب به اندازه صابون های آنتی باکتریال مثمر ثمر واقع می شود. تحقیقات دیگر نتایجی داشته که اصلا جالب نیستند.
گفته می شود موادی مثل تریکلوسان و اسم ضدباکتری های حاضر در این صابون ها باعث ایجاد مشکلات تیروئیدی، حساسیت، اضافه وزن و تضعیف کارکردهای عضلانی بدن می شود. بنابراین آغاز از تمام سراغ آب و صابون معمولی بروید و بعد هم مراقب مواد تشکیل دهنده صابون ها باشید؛ چون حتی بعضی از اسانس ها ممکن است سمی باشند! برای همین بازهم بهتر است تا جایی که برایتان مقدور است، از صابون های بدون رایحه استفاده کنید که این خطر را هم ندارند. باب نهایت به حافظه داشته باشید، برندهای ناشناخته شاید ارزان تر باشند، اما قطعا امن تر نیستند.
اظهارداشتن بسم الله - بسم الله، حاوی کلمه، الله است که جامعترین نام های خداست؛ زیرا حرف بررسی اسامی خدا در قرآن مجید و یا سایر منابع اسلامی، معلوم می شود که هر کدام از آن ها یک بخش خاص از صفات خدا را منعکس می سازند. تنها نامی که اشاره به تمام صفات و کمالات ایزدی می کند، یا به سمت تعبیر دیگر، جامع صفات جلال و جمال است، همان الله است.
باب روایات اسلامی به قدری به این آیت از قرآن مجید اهمیت داده شده است که آن را هم ردیف اسم اعظم الهی معرفی کرده اند. امام علی بن موسی الرضا علیه السلام می فرماید: «بسم آفریدگار الرحمن الرحیم اقرب الی عنوان الله الاعظم من ناظر العین الی بیاضها؛ بسم الله الرحمن الرحیم، به اسم اعظم خدا نزدیک تر از سیاهی چشم است، به سفیدی آن». (18)
از این رو رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در اسب ابتدا غذا خوردن می فرماید: با جماعت بخورید و بسم الله الرحمن الرحیم بگویید تا برکت غذا زیاد شود. (19)
معصوم باقر(علیه السلام) می فرماید: هر گاه سفره غذا را گستردید، بسم آفریدگار الرحمن الرحیم بگویید. (20)
به سمت جناب صادق علیه السلام گفتند: چگونه نام خداوند را بر طعام بگوییم؟ فرمود: وقتی قید ظرف غذای جوراجور هست برای ]خوردن از[ هر کدام بسم الله بگو. پرسیدند: اگر فراموش کنیم؟ فرمود: میگویید: بسم الله علی اوله و آخره.(21)
اسم خواری - در اسلام حرف کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال تأکید فراوانی شده است و در نگاه آموزه های دینی، «پاک ترین درآمدها، از آنِ کسی است که از راه معامله و تجارتی صحیح و درست به دست آورده باشد».
گاهی بعضی افراد سنخ خاصی از کار را برابر شأن و شخصیت خویش نمی دانند و از پرداختن به آن سرباز می زنند که در نتیجه، امور زندگی اینان را دیگران اداره می کنند. امام راستگو علیه السلام به شخصی که گفت: فردی بیبهره و نیازمندم، ولی دوست ندارم با دست خود کار کنم یا به تجارت بپردازم، فرمود: «کار کن، اگر چه باربری باشد، تا از مردم بی نیاز شوی».
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و شاهین نیز می فرماید: «کاری که نوعی انحطاط ظاهری دارد، بهتر از گدایی از مردم است». ایلچی عظیم الشأن(صلی الله علیه وآله) درباره تأثیر کسب اسم بر استجابت دعا فرموده است: هر گاه کسی بخواهد دعایش مستجاب شود، بکوشد که کسب و کارش را حلال و پاک سازد و از مظالم مردم بیرون آید؛ زیرا دعای بنده پیش خدا بالا نمی رود، در صورتی که در شکمش، حرام یا به گردنش، مظلمه ای از مردم باشد.
در حدیث معراج آمده است: ای احمد! اگر خوردن و آشامیدنت پاک باشد، در حفظ و پشتیبانی خود هستی. (22)
ایلچی خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: تمام کس غذای حلال بخورد، فرشته ای بالای سرش بایستد و برایش آمرزش بخواهد تا از خوردن فارغ شود. (23)
راه نرفتن در اثنا غذا خوردن - امام صادق(علیه السلام) می فرماید: در حال راه رفتن غذا مخور، بهجز از روی ناچاری. (24)
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از ایستاده خوراک خوردن و آشامیدن نهی فرمود. پرسیدم: ایستاده غذا اکل چه حکمی دارد؟ فرمود: بدترین نوع خوردن است.(25)
ایضاً ایشان می فرمایند: هنگام غذا اکل کفش هایتان را بکنید؛ زیرا مایه راحتی پاهایتان و سنت زیبایی است. (26)
و نیز می فرماید: خوراک اکل در بازار مایه پستی است. (27)
بازهم غذا صیرورت با خانواده - مؤمن باید خانواده خود را در همه خوشی ها و نعمت ها سهیم کند؛ حتی در غذا خوردن نیز با آنان باشد. کتابالله کریم باب آیه 71 سوره مبارکه «نحل» میفرماید: «وَ اللّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ فِی الْرِّزْقِ فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُواْ بِرَآدِّی رِزْقِهِمْ عَلَى مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوَاء أَفَبِنِعْمَةِ اللّهِ یَجْحَدُونَ؛ و خدا برخی از شما را در بهره وری از روزی، بر برخی دیگر برتری بخشیده است. پشت کسانی که استیلا داده شدهاند، حاضر نیستند روزی خود و امکان بهرهبرداری آزادانه از آن را در اختیار بردگان خود قرار دهند تا در آن با هم برابر باشند.» (28)
امام صادق(علیه السلام) در برابرسازی این آیت فرمود: شایسته نیست کسی غذایی را به خود اختصاص دهد و خانواده اش را در آن سهیم نکند. (29)
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) یکی از نشانه های افتادگی را در هم خوراک شدن مرد با خانواده اش می داند و می فرماید: آیا شما را به پنج چیز آگاه نکنم که اگر در کسی باشد متکبر نیست؟ چوپانی و بستن گوسفند، دربر کردن لباس پشمی، همنیشنی حرف تهیدستان، سوار شدن بر الاغ(کنایه از مرکب ارزان قیمت) و هم غذا شدن مرد با خانواده اش. (30)
احترام اکل غذا و میوه هر فصل - خوردن هر میوه در آغاز فصلش و پرهیز از آن در پایان آن فصل، برای بدن بسیار مفید است.
پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله): بر شما باد میوه در اثنا روی کردنش؛ برایچه که در این هنگام، مایه سلامت تن و از میان رفتن اندوه است. ایضاً ثانیه را در هنگام پشت کردن وا گذارید که در این هنگام، دردی برای تن است(منظور پیامبر استفاده از میوه تازه و پرهیز از میوه های نامرغوب و غیر تازه می باشد). (31)
امام رضا(علیه السلام) می فرماید: به پیمانه توان و میل خود در تابستان غذای با طبع سرد و در زمستان غذای حرف طبع گرم و در دو فصل دیگر غذای معتدل بخور. (32)
ما با مصرف روزانه میوه ها و مواد خوراکی، اضافه حرف آن که از مواد مغذی آن ها بهره می بریم، از عطر شامه نواز و فرح بخش آن ها هم می توانیم در درمان های تکمیلی استفاده کنیم. طبقمعمول اولین طعمی که با خوردن بار ها در دهان ایجاد می شود، شیرین است؛ شیرینی طبیعی که لذت بخش و تحریک کننده مصرف دوباره آن خواهد بود.