مادهها تشکیل دهندة نوشابههای غیرالکلی گازدار عبارتند از: عصاره، آب، شکر،
گازکربنیک، اسانسها، مواد پایدارکننده، رنگهای مجاز خوراکی و اسیدهای خوراکی.
نوشیدنیهای غیرالکلی را برا اساس منشاء مادهها اولیه بصورت زیر تقسیمبندی
میکنند: آبهای آشامیدنی- آبهای درمانی- شیر بعنوان نوشابههای گازدار از مواد
مصنوعی و نوشابههای گازدار از مواد گیاهی که نوع اخیر رایجترین نوشیدنی باب صنعت
نوشابهسازی میباشد. این نوشابه ها از عصارهها و اسانسهای طبیعی گیاهی، به
دوست فاکتورهای دیگر ساخت نوشابه تهیه میگردند. نوشابههائی که از اسانسهای
طبیعی تهیه میشوند از نطر کمی، مقدار قابل توجهی هستند. اسانسهای طبیعی مواد
استخراجی از میوهها و یا گیاهان رایحهدار مانند دارچین، زنجبیل و غیره میباشند.
عصاره را از میوههای رسیده سالم و میانجیگری روشهای مکانیکی تهیه میکنند و یا
از گیاهان خشک و خاکه شده توسط اسم استخراج مینمایند.
آب مناسبت نیاز باب صنعت نوشابهسازی، پس از انجام عملیاتی بر روی آب آشامیدنی
آبادی مورد استعمال قرار میگیرد. این ماء باید بری رنگ، شفاف، بدون بو و عاری از
میکروارگانیزمها بوده و سختی ثانیه بیش از ppm 300 نباشد.
در تکنیک نوشابهسازی از مادهها شیرین کننده مانند شکر، قند انورت دکستروز،
فروکتوز، شکر مایع و در بعضی موارد از مواد شیرین کننده مصنوعی استفاده میشود. در
کشور ما استفاده از مواد شیرین کنندة مصنوعی استعاره نمیباشد. شکر مایع و سیروپ
گلوکز با تکامل آیین صنعتی هیدرولیز نشاسته اهمیت اقتصادی زیادی پیدا کردهاند. قند
انورت نیز نوعی آشامیدنی شکر میباشد که در اثر حرارت ادا کردن ساکارز در حضور اسیدها و یا
آنزیمها و تبدیل به سمت گلوکز و فروکتوز تهیه میگردد. از شیرینکننده هایی که دارای
42 درصد فروکتوز و 51 درصد دکستروز میباشند نیز در صنعت نوشابهسازی استفاده میشود
این مایع قندی باب مقابل تخمیر میکروبی دارای مقاومت و قدرت بیشتری انتساب به سایر
شیرین کنندهها در طول نگهداری و انبارداری
میباشد.
از مهمترین مادهها شیرین کننده مصنوعی ساخارین، سیکلامات. گلوسین و چندین
مادة دیگر هستند. شیرینی سیکلامات 60-40 مرتبه بیشر از ساکارز میباشد ولی مصرف
آن باب سالهای 1970-1969 ممنوع شد.
جهت پایدارکنندگی آشامیدنی از اسیدهای خوراکی مانند اسیدتارتاریک، سیتریک، لاکتیک، مالیک و فسفریک استعمال میشود.
نوشابههایی دارای بهترین ترشی هستند که اسیدیته آنها معادل 2-1 گرم اسید تارتریک
باب یک لیتر آب مقطر باشد. غلظت گاز کربنیک نیز در طعم ترشی آشامیدنی موثراست.
رنگها حرف اصل منشاء آنها به دو دسته رنگهای طبیعی و مصنوعی تقسیم میشوند.
رنگهای طبیعی دارای سه منشاء اصلی معدنی (اکسید فریک)، گیاهی (کارامل) و
حیوانی(کارمین) میباشند.
کارامل را بعنوان امولسیون کننده نیز میتوان مصرف نمود. اسانسهای معطر
مانند میخک، زنجبیل، دارچین، نعناع و دیگر مواد در نوشابه ممکن است معلق باشند.
خاصیت امولسیون کندگی کارامل موجب میشود که تولید نوشیدنی بدون احتیاج به مواد
امولسیون کننده دیگر از پایداری مناسبی برخوردار باشد. رنگهای مصنوعی باب سه گروه
آنیونی، کاتیونی و غیریونی تقسیم میشوند. در سود مواد رنگی باید دقت شود که در
مقابل اسیدی مقاوم بوده، تیرگی و اثر طعمی
نداشته باشد. امروزه در نوشابهسازی از اسانسها و سایر مادهها چاشنی دهنده بطور وسیعی
استعمال میشود.
در لیمونادها اسانسهایی با طعم انواع توتها، گیاهان معطر، زنجبیل و کنین
و برای نوشابههای با عصارة کولا مواد رایحهدار مانند زنجبیل، بهار نارنج، هل و
غیر استفاده میشود.
نگهداری و احتراس فرآوردههای غذائی خصوصا نوشابهها بدلیل قابلیت تخریب آن
ضروری میباشد. باب نوشابهها تغییر رنگ، ویسکوزیته و رشد میکروارگانیزمها به سمت مرور
زمان صورت میگیرد. لذا در نوشابههای غیرالکلی گازدار از ترکیبات اسید بنزوئیک،
اسید فسفریک بعنوان نگهدارنده استفاده میشود.
جهت تهیة امولسیونهای مواد خوراکی از تمام نوشابه از امولسیونهای گوناگون
مانند استرا اسید چرب با پلی گلیسیرینها، منوگلیسیریدها، دیگلیسیریدها و
فسفاتیدها استعمال میشود. تمام اینها براساس ساختمان هتروپلار دارای چهره مشترک در
داشتن گروههای هیدروفیل و لیپوفیل میباشند.
مواد مؤثر کولا عبارتند از: کافئین و تئوبرومین. ماده اثربخش کولا محرک سیستم
اعصاب میباشد.
تکنولوژی، تهیه و ساختن نوشابههای غیرالکلی گازدار شامل مرحلهها زیر میباشد:
الف- آمیخته کردن اجزاء تشکیل دهنده نوشابه
ب- افرودن آب دندان دارد
ج- تطهیر و استریل شیشهها
د- بستهبندی کردن
هـ- سیستم کنترل
باب مرحلة آمیخته کردن اجزاء، شربت شکر با غظت معین در دمای 75 درجه
سانتیگراد به سمت مدت 20 دقیقه پاستوریزه میشود. به این شربت عصارة اصلی، اسیدهای خوراکی،
مواد رنگی، اسانسها و مادهها محافظتکننده افزون میشود.
آب تصفیه شده پشت از سرد شدن به سمت قسمت کربوناتور هدایت میگردد کربنه کردن
موجب گاز دار شدن و در نتیجه مطبوع و دلچسبت شدن نوشابه میگردد.
بطریها قبل از اینکه پر شوند باید تمیز و بهداشتی شوند. برای این منظور
داخل و خارج بطریهای نوشابه با محلول قلیایی و آب داغ شسته و سپس ماء کشیده میشوند.
و پس از پر شدن و دربندی، اتیکت زده میشوند در آخر بطریهای نوشابه بازرسی و
کنترل کیفی میگردند.
بررسی گیاهان ایران اعم از دارویی و غیردارویی توسط گیاهشناسان ایرانی صورت
گرفته است. نمونههایی از این گیاهان در موزههای گیاهشناسی انگلستان و فرانسه
نگهداری میشود.
بطور کلی در ایران منطقهها بسیار متفاوتی از لحاظ ماء و هوا و از لحاظ رویش
گیاهان وجود دارد. این مناطق به سمت 4 بهر تقسیم میشوند که عبارتند از:
1- منطقة بادیه مرکزی
2- منطقة هیرکانی
3- منطقه زاگرس
4- منطقه خلیج فارس
این گیاهان بصورت وحشی و یا کشت داده شده وجود دارند. تمام سنخ از این
گیاهان چاه خود چهره و چه کشت داده، دارای معایب و محاسنی هستند. از مهمترین معایب
گیاهان خودرو، پراکنده بودن آنها در سطح وسیع میباشد. باب هنگام جمعآوری گیاهان
وحشی نیابد کلیه گیاهان خودروی یک ناحیه را جمعآوری کرد، تا موجبات تکثیر گیاهان
مفید باب یک ناحیه آماده گردد. در جمعآوری باید دقت کرد تا آمیزش گیاهان با گونههای
مجاور و نیز آلودگی حرف ضایعات میکروبی پیش نیاید. زمان جمعآوری و سن گیاه نیز
دارای اهمیت میباشند.
از محاسین گیاهان دارویی کشت شده، تکثیر باب یک سطح محدوده و سهولت دسترسی
به ثانیه میباشد. همچنین اسم جا به جا کردن کیفیت و کمیت این گیاهان به راحتی امکان پذیر میباشد.
جهت کشت و تکثیر گیاهان دارویی عالی و پست تمام کدام روشهایی بکار میرود.
کشت گیاهان عالی توسط دانه، پیاز، توبرکول، ریزوم، قلمهزدن و پیوندزدن؛ کشت
گیاهان برید بوسیله دستگاه زاینده و اسپروکوئیدی اجرا میپذیرد.
پس از جمعآوری، عملیات خشک کردن روی گیاه انجام میگیرد. خشک
کردن در هوای آزاد، جهت خشکانیدن گیاهانی که حاوی اسانس میباشند، استفاده میشود.
خشک کردن با تاب مصنوعی در مورد گیاهانی که نیاز به شرایط کنترل شده بیشتری
دارند بکار میرود. از مزایای این روش تعجیل ایست فعالیت آنزیمها میباشد. خشک کردن
در درجه حرارتهای پایین، با انجماد مولکولهای آب و خشک کردن در خلاء انجام میگیرد.
باب مرحله بعد سوا کردن ناخالصی ها، به منظور عاری بودن گیاه از بیماریهای
گیاهی و عدم اختلاط حرف گیاهان دیگر انجام میپذیرد. پس از تتمیم مرحلهها فوق آسیاب
کردن گیاه چهره میگیرد. از گیاه خاکه شده عصاره و یا رگ تهیه میشود.
بررسیهای انجام شده توسط محققین نشان دادکه برخی گیاهان از نظر عطر، طعم و
اقارب بیولوژیکی جهت تهیه نوشابه درخور میباشند. گیاهانی نظیر بادرنجبوبه، مرزه،
پونه، اسطوخودوس، مرزنگوش کاکوتی، آویشن از تیرة نعناع، زیرة سبر، زیره سیاه،
شوید و گشنیز از تیرة جعفری، شیرین بیان از تیرة پروانه داران، از میان گلیهای
داروئی، بهار نارنج و میخک مناسب میباشند.
در ایران از گیاهان دارویی، جهت صرفها درمانی به صورت عرقیات حرف عصاره
استفاده بعمل میآید مراکز تولید اسانس و عرقیات گیاهان دارویی در ایران: شیراز،
میمندفارس، تبریز، کرمان، کاشان و قمصر کاشان میباشد.
جهت نگهداری عرقیات باید آنها را باب شیشههای کاملاً پر و به سمت دور از نور و
تاب نگهدرای نمود. سترون کردن آلت تقطیر قبل از عمل با تبخیر آب کمک شایانی به
حفظ عرقیات میکند.
عرقیات را از 3 لحاظ میتوان طبقهبندی نمود:
1- تقسیمبندی از نظر طرز تهیه
2- تقسیمبندی از نظر رایحه
3- تقسیمبندی از تماشا اندازه گیاهان بکار رفته
عوامل فیزیکی شیمیائی و عوامل بیولوژیکی از جمله عواملی هستند که باعث فساد
عرقیات میگردند.
جهت تعیین بازدهی عرقیات، درصد اسانس آنها محاسبه میگردد، در این میان
مرزه با 1/0 درصد اسانس و زیره سیاه حرف 25/2 درصد اسانس به ترتیب کمترین و بیشترین
بازدهی عرقیات را در میان گیاهان مناسبت بررسی دارند.
جانب تهیة اسانس از چهار آیین استفاده میشود:
1- ماء
2- آب و بخار
3- بخار مستقیم
4- استحصال توسط حلال
یکی از روشهای تعیین ترکیبات حاضر د در اسانس، آیین تین لایر کروماتوگرافی
میباشد. در کروماتوگرام بهدستآمده لکههایی با Rf مختلف بازده میگردد، که با مقایسه حرف نمونههای استاندارد،
ترکیبات شناسایی میگردد.
در ابتدا لازم است
بطور اختصار به سمت بررسی وضعیت و موقعیت گذشته کنونی نوشابهسازی در ایران پرداخته
شود.
تهیه و تولید
انواع شربت و آشامیدنی از قدیم الایام در ایران متداول بوده و اکثراً بطور خانی و
بتدریج باب سطح تجارتی در کارخانهها اسم گردیده است. این نوشیدنیها غالباً از
عصارة میوه ها همراه حرف شکر و عرقیات بویا ساخته دشه و سپس با اقتباس از کشورهای
خارجی و وارد نمودن آن، بصورت یک صنعت وابسته درآمد. تاریخچة این صنعت و ابسته
بطور مشروح باب گزارش وزرات صنایع و کانها ایران صنایع آشامیدنی و دخانیات ایران
1357 انتشار یافته است. خلاصة این اعلام بشرح زیر است:
در سالهای پس از
تذکره جهانی، ساخت نوعی لیموناد و نوشابة دیگری بلندآوازه سینالکو در کارگاههای کوچ
متداول گردید ولی این تولیدات به سمت روش بهداشتی و باب سطح کارخانهای انجام نمیگرفت.
متاسفانه تولید و
رشد نوشابههای صنعتی در ایران از همان دوران آغاز با وابسته بودن آن به کشورهای
خارج، شروع شده است و به مرور سرمایهداران جهت بدست آوردن هر چه بیشتر سود
رفتار به ایجاد و تاسیس کارخانة دیگری در این مورد مینمودند. حرف حدی که درحال
اسم اکثر قریب به اتفاق آدم ایران به مصرف این نوشابههای وارداتی عادت کردهاند
و احتمالاً کمبود آن در بعضی موارد باعث ناراحتی آنها میشود.
مصرف نوشیدینهای
غیر الکلی بطور سنتی و باب قدیم الایام متداول بوده و بین فرهنگ هر بخش روابط
خاصی داشته است. این نوشیدنیها بصورت آشامیدنی و عرقیات متناسب حرف میوهها و
گیاهان بومی تمام منطقه بطور سنتی متداول
بوده است.
پیدایش تکنیک نوشابهسازی خیر تنها منجر به کاهش تولید نوشیدنیها و عرقیات
گردید، بلکه وابستگی کشور را از نظر ورود آب به خارج تشدید نمود. بعلاوه مقدار
زیادی پول از این بابت از کشور خارج میشود. بهرحال باب این سیلاب از زمان که سرمایه
هنگفتی در این زمینه سرمایهگذاری شده است و اشارتاً تعداد زیادی کارگر باب این صنعت
مشغول به کار میباشند، میتوان این صنعت را باب جانب تهیة نوشابههایی که امکان
تهیة مادهها اولیة آن در کشور موجود است سوق داد.
بری تردید، تهیه
و تولید نوشابه و نوشابهسازی با استفاده از مادهها موجود خصوصاً گیاهان دارویی موجب
توسعة صنایع کوچک و رویش و تقویت اقتصاد ملی میگردد.
باب این زمینه
استفاده از نیروهای انسانی باب بخش کشاورزی و صنعتی موجب اشتغال بکار بسیاری از هم
میهنان و استفاده از منبعها طبیعی کشور میگردد.
در ادامة تحقیات
وبررسی باب مورد مواد جوراجور جهت عصارة اصلی نوشابه شرایط زیر بعنوان اصلیترین
عوامل مورد تماشا رسم گرفت:
1- این ماده سمی
نباشد.
2- این ماده به
میزان زیاد در کشور باشد یا امکان کشت آن در سطح وسیع وجود داشته باشد.
3- حرف کرانه امکان
این ماده برای آدم بیگانه نباشد.
4- این ماده ارزان
قیمت باشد.
5- این جرم جهت
ساخت نوشابه تکنولوژی پیچیدهای نداشته باشد.