پیوند مسیار ازدواجی است که در سالهای اخیر میان اهل سنت به ویژه کشورهای عربی حوزه خلیج ایران و خاورمیانه شایع شده است. علما و حقوقدانان سزا سنت به بحث و بررسی دربارة این ازدواج پرداخته و از زوایای مختلف آن را تجزیه و تحلیل نمودهاند و عدهای قائل به جواز و مشروعیت آن شده و گروهی آن را نامشروع دانستهاند. این نوشتار به معرفی پیوند مسیار، تفاوت آن با ازدواجهای دیگر، مشروعیت و جایگاه این ازدواج در بین اهل سنت و دیدگاه فقهای شیعه دربارة آن، اداشده است. در ابتدا بایست است ویژگیهای ازدواج صحیح از دیدگاه سزا سنت به طور اجمالی بیان شود و سپس پیوند مسیار بر ثانیه تطبیق گردد.
1) ویژگی ازدواج صحیح از دیدگاه سزا آداب
از دیدگاه اهل سنت ازدواج دارای ارکان، شرایط و مقاصد ذیل است:
1-1) ارکان پیوند
ارکان ازدواج عبارت است از وجود زوجین(زن و مرد) و انشاء صیغه (ایجاب و قبول) اعم از تلفظ کردن، تحریر با صورت یا کتابت یا اشاره در مورد افراد کر و لال.
2-1) شرایط ازدواج
شرایط ازدواج، چند دسته هستند برخی شرط صحت، برخی شرط نفوذ و برخی شرط لزوم ازدواج شمرده میشوند.
1-2-1) شرایط بهبود
الف)- زن بر مرد حرام نباشد؛ خواه ممنوع موقتی بسان خواهر زن یا تحریمی که در آن شبهه است، بسان بیزاری سوم مادامی که زن در عده است یا در نوعی از ازدواج که بین فقها اختلاف است، مانند ازدواج متعه؛ ب)- صیغه ایجاب و قبول زماندار نباشد؛ ج)ـ حضور تاخت شاهد عادل؛ د)- تعیین زوجین به اسم یا صفت یا به اشاره و رضایت و اختیار متعاقدین و زوال احرام به حج یا عمره؛ هـ) ظهور ولیّ به نظر جمهور اهل سنت به غیر از حنفیه؛ و)- وجود تعشق و عدم بیماری خطرناک و عدم تبانی زوج حرف شهود مبنی بر کتمان پیوند به سمت نظر مالکیه (جزیری، 1419ق: ج4، صص34-24؛ زحیلی، 1428ق: صص 85-77).
2-2-1) شرایط نفوذ
شرایط نفوذ انشاء عقد همان شرایط عام تکلیف است که عبارتند از بلوغ؛ خرد و حریت. مالکیه در صورتی که ازدواج میانجیگری زوج صورت گیرد رشد را نیز شرط نفوذ دانستهاند، اما شافعیه و حنابله رشد را شرط بهبود میدانند (همان).
3-2-1) شرایط لزوم
شرایط لزوم شامل: تزویج محجورین توسط ولیّ، بازهم کفو بودن و عدم عیب «جب» و «عنن» میباشد (زحیلی، 1428ق: ص86).
3-1) مقصدها ازدواج
اهداف و مقاصد شریعت از تجویز بند ازدواج برحسب آیه «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون» (روم، 20). عبارتست از: تحقق پاکدامنی و عفت، استقرار، سکون نفس بر اساس مودت و رحمت، تعاضد و سازگاری و اطمینان زوجین به یکدیگر، تولید آل صالح برای بقای نوع انسان، قصد دوام و همیشگی وجود داشتن ازدواج (شاطبی، بیتا: ج2، صص397 – 396).
2) ازدواج مسیار
1-2) تعریف لغوی
درباره ریشة لغوی واژة مسیار تاخت نظریه مطرح است. برخی معتقدند: «مسیار ریشة لغوی ندارد. بلکه کلمة عامیانهای است که باب سرزمین نجد در عربستان سعودی به معنای دیدار روزانه (الزیارة النهاریة) به کار میرود. چهره تسمیه این نوع ازدواج آن است که زوج اغلب در دیدارهای روزانه به دیدن زوجه میآید، شبیه دیدار از همسایهها» (تمیمی، 1418ق: ش 46، ص10). همچنین در تعریف دیگری آمده مسیار از سیر، حرکت و تردد گرفته شده و تعبیر عامیانهای است برای موردی که مرد در یکی از شهرهای مسیر گردش و ترددش برای تجارت یا کسب بیرق با خانمی ازدواج میکند که در زمان تحصیل یا تجارت برابر بانو باشد. این دیدگاه را شیخ یوسف قرضاوی پذیرفته و مینویسد: «مسیار کلمهای است که باب خلیج رواج یافته و شاید به سمت معنای مرور به زوجه یا سیر به وی میباشد و ازدواجی است که در آن زندگی دائمی و مبیت نیست» (اشقر، 1420 ق: ص161).
برخی دیگر معتقدند: «مسیار صیغة مبالغه از سیر است» (تمیمی، 1418ق: ش46، ص10). سیر در لغت راه رفتن باب زمین است (راغب اصفهانی، 1362: ص247). «سار القوم یسیرون سیراً او مسیراً». زمانی که سیر ادامه و ادامه یابد باب جهتی که آگاه آن هستند (ابن منظور، 1997م: ج6، ص454). همچنین عرب میگوید: «سارالکلام او المثل» یعنی زمانی که کلام شایع و پراکنده شود و «المثل الساری»[1] یعنی مثالی که بین آدم شایع و رایج شده است (انیس و دیگران، 1972م. ج1، ص467). از دیدگاه ایشان، به سمت وسیله مسیار مردی که کثیرالسیر است، توصیف میشود. مانند: «رجل مسیار و سیار». دلیل این که مسیار برای نوعی ازدواج رسم داده شده، این است: «در آن التزامی به حقوق زوجیت وجود ندارد و مرد در این ازدواج حال اسم سیّاری را دارد که خود را ملتزم به سمت حقوقی که پیوند مقتضی آن است مانند نفقه و مبیت نمیداند» (اشقر، 1420 ق: ص 161).
برخی نیز نوشتهاند: «مسیار کلمهای عربی است که به لهجه اهل بادیه قید اسم میگردد و منظور از آن سیر به سوی زوجه و خوشحال ارائه وی میباشد» (عرفان بن سلیم، بیتا: ص3).